वसूबारस : नवरात्रौत्सवाची सांगता दसरा सणाने होते. हा दसऱ्याचा सण संपन्न झाल्यानंतर आपल्या सगळ्यांना वेध लागतात ते दिवाळीचे. दिवाळी हा सण आनंदाचा, प्रकाशाचा आणि दिव्यांचा सण आहे. या दिवाळी सणाची सर्वजण आतुरतेने वाट पाहत असतात. यंदाची दिवाळी ही २८ ऑक्टोबरला सुरू होणार असून ३ नोव्हेंबरला संपणार आहे. दिवाळीची सुरूवात ही वसुबारसच्या सणाने होणार आहे. या निमित्ताने वसूबारसची पूजा कशी करावी, पूजेचा मुहूर्त आणि पौराणिक कथा याबद्दलआपण जाणून घेऊया. 

  • वसूबारस म्हणजे काय ?

दिवाळीची सुरूवात ही वसूबारसच्या सणाने होते. यंदा आज  सोमवार  दि. २८ ऑक्टोबर रोजी हा सण साजरा केला जात आहे. गाई वासरांची दिवाळी म्हणून वसुबारस या सणाचे महत्त्व आहे. हा सण धनत्रयोदशीच्या एक दिवसआधी साजरा केला जातो. या सणाला गोवत्स द्वादशी असेही म्हणतात. गावा खेड्यात या सणाचे विशेष महत्त्व आहे. शेतकरी कष्टकरी वर्ग या सणाला मोठ्या उत्साहात साजरे करतात. हिंदू कॅलेंडरनुसार वसुबारस हा सण आश्विन महिन्याच्या कृष्ण पक्षाच्या बाराव्या दिवशी साजरा केला जातो, हा दिवस गायी आणि वासरांचा सन्मान,पूजा करण्यासाठी ओळखला जातो. ‘वसु’ म्हणजे गाय आणि ‘बारस’ म्हणजे बारावा दिवस, म्हणून वसु बारस हा शब्द आहे. वसुबारसचा उत्सव सामान्यतः महाराष्ट्र आणि गुजरातसारख्या राज्यांमध्ये आणि दक्षिण भारताच्या काही भागांमध्ये दिसून येतो. येथे, दिवाळीची सुरुवात वसुबारसने होते.  महाराष्ट्रात वसुबारस किंवा गोवत्स द्वादशी म्हटले जाते. गुजरातमध्ये याला ‘बाग बारस’ म्हणतात आणि दक्षिण भारतात लोक ‘नंदिनी व्रत’ म्हणून हा दिवस साजरा करतात.

  • वसूबारस पूजेची पद्धत : 

आश्विन कृष्ण पक्ष एकादशीच्या दिवशी वसूबारस आहे. वसूबारसच्य दिवशी रमा एकादशी आणि गोवत्स द्वादशी देखील असणार आहे.  लक्ष्मी देवीचे आपल्या घरी आगमन व्हावे या हेतूने वसूबारसच्या दिवशी गाय-वासराची पूजा करण्याची पद्धत आहे. सायंकाळी गाय आणि वासराची पूजा करताना घरातील सुवासिनी गाईच्या पायांवर पाणी घालतात, हळद-कुंकू आणि अक्षता वाहतात. शिवाय, ज्यांच्या घरी गुरे, गायी - वासरू आहेत, त्यांच्या घरी वसूबारसच्या दिवशी पुरणपोळीचा स्वयंपाक केला जातो. गाईला कुंकू-हळद आणि अक्षता वाहिल्यानंतर तिला निरांजनाने ओवाळले जाते. त्यानंतर, पुरणपोळीचा नैवेद्य दाखवून तो गाय आणि वासराला खायला दिला जातो.

या दिवशी अंगणात छान रांगोळी काढून दिवाळीच्या सणाला सुरूवात केली जाते. रांगोळी आणि दिव्यांची सजावट केली जाते. दिवाळीचा पहिला दिवा या दिवशी लावला जातो. तसेच, या दिवशी उडदाचे वडे, भात आणि गोडाधोडाचे पदार्थ आवर्जून केले जातात. हे पदार्थ गाई-वासराला खाऊ घातले जातात. हा सण सगळीकडे अगदी उत्साहाने साजरा केला जातो आणि दिवाळीची दणक्यात सुरूवात केली जाते.

  • वसूबारस पौराणिक कथा : 

या सणाचा उगम समुद्रमंथन या पौराणिक कथेशी संबंधित आहे. ज्या काळात देव आणि दानव समुद्रमंथन करून अमृत शोधण्यासाठी धडपडत होते. या प्रक्रियेत दैवी गाय कामधेनू सात महान देवांची देणगी म्हणून उदयास आली. कामधेनू हे मातृत्व, प्रजनन, देवत्व आणि पालनपोषण यांच्या आशीर्वादांशी संबंधित आहे. दैवी प्राणी देखील भगवान श्रीकृष्ण, विष्णू अवतार यांच्याशी संबंधित आहे.

पुराणानुसार गाईच्या प्रत्येक अंगात देवी - देवतांच्या स्थानाचे विस्तृत वर्णन आहे. पद्मपुराणानुसार चारही वेद गाईच्या मुखात वास करतात. तीच्या शिंगांमध्ये भगवान शिव आणि विष्णू नेहमी वास करतात. गाईच्या पोटात कार्तिकेय, डोक्यात ब्रह्मा, कपाळात रुद्र, शिंगाच्या टोकावर इंद्र, दोन्ही कानात अश्विनीकुमार, डोळ्यात सूर्य आणि चंद्र, दातांमध्ये गरुड, जिभेत सरस्वती, सर्व गुदद्वारातील तीर्थक्षेत्रे, मूत्रमार्गात गंगाजी केसांच्या कूपांमध्ये, ऋषी पाठीमागे, यमराज, उजव्या बाजूला वरुण आणि कुबेर, डाव्या बाजूला पराक्रमी यक्ष, तोंडात गंधर्व, नाग. नाकाच्या पुढच्या भागात आणि खुरांच्या मागच्या बाजूला अप्सरा वास करतात अशी धार्मिक मान्यता आहे.

(टीप : वरील सर्व बाबी News 24 तास मराठी केवळ माहिती म्हणून वाचक - प्रेक्षकांपर्यंत पोहोचवत आहे. यातून News 24 तास मराठी कोणताही दावा करत नाही.)